Thrillerbespreking Surplus door Judith Zeeman                                                                                                                               mei/juni 2001

Aan het einde van de wereld

Harley Altmyer is negentien en heeft bepaald geen vrolijke tijd achter de rug. Sinds anderhalf jaar zit zijn moeder gevangen, nadat ze zijn vader doodschoot. Naar verluidt om haar kinderen te beschermen tegen diens losse handen. Harley is nu de man in huis. Met twee baantjes onderhoudt hij zijn drie jongere zusjes en kan hij net alle rekeningen betalen. Maar in ‘Aan het Einde van de Wereld’ kan het allemaal nog gecompliceerder.

TV-ster Oprah Winfrey promootte dit boek.

De Amerikaanse schrijfster Tawni O’Dell maakte met dit verhaal over een kansloze jongen in een arm mijnstadje een ongekend succesvol debuut, waarvoor uitgevers in de rij stonden. En toen tv-ster Oprah Winfrey het boek onder de aandacht van haar miljoenenpubliek bracht, brak O’Dell definitief door. Het eerste contact met Winfrey verliep overigens niet geheel vlekkeloos. O’Dell nam thuis de telefoon aan, hoorde iemand zeggen: “Tawni, this is Oprah Winfrey“, en reageerde met: “Yeah right. I’m not stupid.“

O’Dell beschrijft in het boek haar eigen geboortestreek West-Pennsylvania, waar huiselijk geweld meer regel dan uitzondering is. Ze stelt nadrukkelijk dat het boek niet autobiografisch is, maar dat ze de vinger probeert te leggen op oorzaak en gevolg. Of ze daarin slaagt, hangt vooral af van de geloofwaardigheid van Harley, haar hoofdpersoon en verteller.

Ze schetst een knap portret van deze ongeletterde jongen die te snel volwassen moet worden en gepreoccupeerd is met seks en geweld. Maar zijn gevoelens en uitdrukkingsvaardigheid zijn vaak die van de schrijfster zelf, met een vrouwelijk oog voor detail en woordkeuze. ‘Ze had sproeten en een glanzende noten-bruine paardenstaart en lange, dikke wimpers, net ragfijne veertjes in de vleugel van een babyvogeltje’, laat ze Harley denken. En: ‘Donny straalde een tevredenheid uit, een loom lekker-in-het-zonnetje-liggen soort gelukzaligheid van geest die ik nooit had gekend.’ Dat wringt.

Harley denkt vooral over vroeger en nu; toekomstdromen heeft hij niet. Wel spreekt de 33-jarige Callie Mercer zeer tot zijn verbeelding. Maar ook zij figureert in de gewelddadige dagdromen die hij tot zijn afgrijzen af en toe heeft. ‘Niet zoals dromen echt konden lijken, maar levensecht.’

Hoewel prima geschreven, lijkt alle ophef rond dit boek vooral te steunen op een publieke hang naar ‘echte’ maatschappelijke issues, zoals incest, mishandeling en slecht ouderschap: de ultieme Oprah-keus van de maand. Maar of de wat vlak beschreven personages – Harley uitgezonderd – erin slagen iets van begrip te kweken voor hun doen en laten, is nog maar de vraag. En waarom moet dit boek, dat pas over de helft wat spanning krijgt, eigenlijk een thriller heten, zij het een literaire? Een ‘streekgebonden tragedie’ lijkt de lading beter te dekken.

Amsterdam: Uitgeverij Luitingh Sijthoff B.V. 2000. * 352 blz. * ƒ 34,90 * Vertaling uit het Engels: Henny van Gulik en Ingrid Tóth